پس از 16ماه مذاکرات فشرده با اگزیم بانک چین، قرارداد تامین مالی 5/ 1
میلیارد دلاری ( 10 میلیارد یوآن) پروژه برقی‌سازی راهآهن تهران - مشهد
امضا شد. این قرارداد رکوردشکنی در جذب فاینانس است. ارزش قرارداد تامین
مالی پروژه برقی‌سازی راهآهن تهران - مشهد 7/ 1 میلیارد دلار اعلام شده
که سهم طرف ایرانی(بانک صنعت و معدن) 200 میلیون دلار و بقیه از سوی اگزیم
بانک چین تامین می‌شود. دوره اجرای این پروژه 48 ماه پیش‌بینی شده و برآورد
می‌شود سالانه 25 تا 35 میلیون نفر را جابه‌جا کند. برقی‌سازی خط آهن
تهران - مشهد مدت زمان سفر را 50 درصد نسبت به شرایط کنونی کاهش و به 6
ساعت خواهد رساند. اصلاح مسیر، افزایش سرعت،همراه با ضریب ایمنی بالا و
ملاحظات زیست‌محیطی از مزایای اجرای این قرارداد است. علاوه بر این سهم طرف
ایرانی در اجرای قرارداد 60 درصد پیش‌بینی شده که از توانمندی و امکانات
داخلی برای اجرای آن استفاده خواهد شد.
در کنار مزیت‌هایی که به موجب این قرارداد
عاید بخش حمل‌ونقل ریلی کشور می‌شود، با نگاهی اجمالی و کلان به قرارداد
این پروژه، اهمیت قرارداد تامین مالی ایران و چین را از سه منظر می‌توان
بررسی کرد. نخست اینکه با این قرارداد، توانسته‌ایم تنوع منابع و ظرفیت
جدیدی را برای تامین مالی پروژه‌ها (جذب فاینانس) ایجاد کنیم. از سوی دیگر
فاینانس پروژه مذکور می‌تواند موجب ارتقای جایگاه اعتباری کشور در دنیا
شود. چراکه بسیاری از فاینانسورها در انتظار این قرارداد بودند و احتمالا
راه جذب سرمایه‌های خارجی با این شیوه، هموار خواهد شد. همچنین این وام در
مقایسه با نوع تامین مالی داخلی به صورت ارزی ارزان تر است. چراکه سود
بازپرداخت آن کمتر از 5 درصد است.
رکورد وام ترجیحی شکسته شد
براساس این گزارش، در جریان فاینانس، دو
نوع وام وجود دارد؛ وام‌های ترجیحی و وام‌های تجاری. دولت چین از سال 1995
به منظور کمک به کشورهای در حال توسعه اقدام به اعطای وام‌های بلندمدت و با
نرخ‌های بهره پایین کرده است، وام‌هایی که به اصطلاح «وام‌های ترجیحی» نام
دارند. این وام‌ها که به‌وسیله «بانک صادرات-واردات چین (China Exim
Bank)» در اختیار کشورهای در حال توسعه قرار می‌گیرد، به یکی از اصلی‌ترین
موتورهای محرک توسعه اقتصادی و اجتماعی در کشورهای در حال توسعه تبدیل شده
است. پروسه دریافت این وام هم به این صورت است که ابتدا کشور متقاضی مدارک
لازم را در اختیار بانک چینی قرار می‌دهد. پس از آن کارشناسان بانک با
انجام تحقیقات و جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز پیرامون پروژه‌ای که قرار است
اجرا شود، گزارشی را به مقامات دولتی ذی‌ربط تحویل می‌دهند. در نهایت پس
از بررسی‌های صورت گرفته، توافقی بین دوطرف (طرف چینی و کشور متقاضی وام)
مبنی بر چگونگی تحویل وام صورت می‌پذیرد و پس از آن کشور متقاضی وام
موردنظر خود را دریافت می‌کند. همچنین شرایط بازپرداخت نیز براساس قوانین و
مقررات «بانک صادرات-واردات» چین است. بخشی از هزینه‌های این نوع وام
مانند هزینه‌های حمل‌ونقل و بیمه، از سوی دولت‌ها تامین می‌شود. در مقابل،
وام‌های تجاری نرخ بهره‌ای بالاتر از وام‌های ترجیحی دارند و گفته می‌شود،
میزان اقساط آنها نیز بالاست. از سوی دیگر دولت هیچ هزینه‌ای را در این نوع
وام بر عهده نمی‌گیرد. در نتیجه وام‌های تجاری به لحاظ هزینه‌ای نسبت به
وام‌های ترجیحی گران‌تر هستند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، از ابتدای
همکاری‌های ایران و چین، 500 میلیون دلار وام ترجیحی از سوی چین به ایران
داده شده است. همچنین میزان وام تجاری که از سوی این کشور به ایران تعلق
گرفته 8 میلیارد و 500 میلیون دلار بوده است. این ارقام درحالی در کارنامه
همکاری اقتصادی دو کشور ثبت شده که قرارداد تامین مالی برای پروژه
برقی‌سازی راهآهن تهران – مشهد رکورد جدیدی را در فاینانس چینی‌ها برای
ایران رقم زده است. ارزش کل قرارداد این پروژه یک میلیارد و 700 میلیون
دلار است که طرف ایرانی موظف به پرداخت 15 درصد از این قرارداد بوده و
مابقی از سوی چین به‌صورت فاینانس تامین می‌شود. میزان فاینانس قرارداد
مورد بحث، یک میلیارد و 500 میلیون دلار است که از این میزان، 67 درصد وام
ترجیحی و 33 درصد وام تجاری است. به عبارتی حدود یک میلیارد دلار از این
میزان به‌صورت وام ترجیحی و مابقی به‌صورت وام تجاری برای این پروژه از سوی
چین تامین می‌شود. بنابراین میزان وام ترجیحی این قرارداد تقریبا دو برابر
میزان کل وام ترجیحی از ابتدای همکاری‌ها تاکنون است. از این رو با
فاینانس این پروژه از سوی چین، یک اتفاق مهم رخ داده است. نخست اینکه رکورد
فاینانس که از سوی چین به ایران تعلق گرفته، در این قرارداد شکسته شده
است. این موضوع می‌تواند طلایه‌دار جذب سرمایه خارجی برای تامین پروژه‌ها
از این مسیر باشد. بسیاری از فاینانسورها در دنیا منتظر به نتیجه رسیدن این
قرارداد مالی بودند. حال با توجه به اینکه فاینانس پروژه برقی‌سازی
راهآهن تهران – مشهد به سرانجام رسیده، شانس اینکه ایرانی‌ها با سایر
فاینانسورها نیز برای پروژه‌های خود به تفاهم برسند، بالا می‌رود. به‌عنوان
مثال، ژاپن رقم بالایی را برای فاینانس پروژه‌های ایرانی در نظر گرفته
است. اما آنها هم منتظر فاینانس پروژه برقی‌سازی راهآهن تهران-مشهد
بودند. بنابراین چین، با این قرارداد می‌تواند موتور سایر فاینانسورها را
روشن کند تا برای تامین مالی پروژه‌های ایرانی، با اطمینان بیشتری گام
بردارند. از سویی سود بازپرداخت این وام، کمتر از 5 درصد است. یعنی برای
تامین مالی این پروژه، با توجه به شرایط موجود تامین مالی داخلی به صورت
ارزی بسیار ارزان قیمت در نظر گرفته شده است. این موضوع می‌تواند هزینه
تمام شده پروژه را نیز به نسبت کمتر کند. درحالی‌که استفاده از منابع داخلی
می‌توانست برای این پروژه گران‌تر باشد.
انعقاد قرارداد یک و نیم میلیاردی با چینی‌ها
راهآهن تهران- مشهد پرترددترین راهآهن
مسافری کشور و یکی از معدود خطوط دوخطه است که با طول 926 کیلومتر از شهر
تهران آغاز می‌شود و با گذشتن از گرمسار، سمنان، دامغان، شاهرود و نیشابور
به مشهد می‌رسد. حداکثر سرعت سیر در این مسیر 160 کیلومتر بر ساعت است که
پس از برقی کردن به 200 کیلومتر در ساعت افزایش می‌یابد. بر اساس برآوردها
راهآهن تهران- مشهد در سال 1410 باید پاسخگوی 35 میلیون نفر مسافر و 10
میلیون تن ترافیک باری در سال باشد که در این شرایط، به یکی از 10 خط
پرتردد ریلی جهان تبدیل می‌شود. روز گذشته در مراسمی که با حضور قائم مقام
اگزیم بانک چین و سفیر این کشور در ایران، اصغر فخریه کاشان قائم مقام وزیر
راه و شهرسازی، محمدزاده مدیرعامل راهآهن، کامیاب معاون ارزی بانک مرکزی و
افخمی مدیرعامل بانک صنعت و معدن به‌عنوان بانک تضمین‌کننده فاینانس
برگزار شد، قرارداد تامین مالی پروژه برقی کردن راهآهن تهران - مشهد بین
ایران و چین به امضای دو طرف رسید. مدیرعامل بانک صنعت و معدن در این مراسم
با اشاره به دستاوردهای برجام و افزایش تبادلات دوجانبه ایران با سایر
کشورها گفت: امروز با انعقاد قرارداد با چین یکی از دستاوردهای مهم برجام
رقم خورد که این همکاری‌ها موجب تحکیم و افزایش ارتباطات و صلح بین دو کشور
خواهد شد. علی اشرف‌افخمی، «برقی‌سازی راهآهن تهران- مشهد» را بسیار با
اهمیت دانست و گفت: هر سال بیش از 35 میلیون نفر به شهر مشهد سفر خواهند
کرد و بانک صنعت و معدن در این پروژه بزرگ تامین مالی عظیمی را در کنار
فعالیت‌های دیگر در زمینه‌های «فولاد، سیمان، داروسازی، نساجی، صنایع
پتروشیمی و صنایع بالادستی» به انجام رسانده است.
افخمی افزود: همچنین این بانک طی چهار سال
گذشته با ورود به حوزه زیرساخت و سرعت بخشی به اجرا و توسعه پروژه‌های
نیروگاهی، تولید بیش از 6 هزار مگاوات برق را با 3 میلیارد دلار تسهیلات
راه‌اندازی کرده است. رئیس هیات‌مدیره بانک صنعت و معدن از قرارداد دیگری
که بین ایران و چین در حال اجرا است، خبر داد و گفت: قرارداد دیگری بین
ایران و چین با یک میلیارد و 800 میلیون دلار تامین مالی در حال اجرا است
که مربوط به تامین مالی اولین قطار سریع‌السیر تهران – قم – اصفهان است. وی
افزود: در این میان ناوگان هوایی کشور (ایرباس‌ها) نیز به کمک بانک مرکزی و
وزارت راه و شهرسازی تامین مالی شده است. افخمی درخصوص چگونگی تامین
پروژه‌های بزرگ از سوی بانک صنعت و معدن اظهار کرد: این بانک بیش از 8/ 3
میلیارد دلار در حوزه «نفت و گاز» تامین مالی انجام داده است و در کنار
پروژه‌های بزرگ، حمایت از «صنایع کوچک و متوسط» را نیز در دستور کار قرار
داده، به‌طوری‌که تاکنون بیش از 3 هزار واحد کوچک و متوسط تامین مالی
شده‌اند.
مدیرعامل بانک صنعت و معدن در ادامه اظهار
کرد: از سوی دیگر در دوران پس از برجام شبکه بین بانکی شرق آسیا و اروپا
نیز گسترش پیدا کرده است؛ به‌گونه‌ای که در حال حاضر در شهر هامبورگ آلمان،
بانک تجاری ایران و اروپا فعالیت دارد که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار
است. افخمی افزود: پل ارتباطی بسیار خوبی بین ایران و چین وجود دارد که با
مشارکت این دو کشور در اجرای پروژه‌های بزرگ به توسعه و رونق صنایع کشور
می‌انجامد. وی ارزش تامین مالی قرارداد برقی‌سازی خط راهآهن تهران- مشهد
را یک و نیم میلیارد دلار دانست و این اقدام را باعث افزایش اعتماد برای
همکاری‌های بعدی برشمرد.
نایب‌رئیس اگزیم بانک چین نیز در ادامه
این مراسم با اشاره به سطح بالای این قرارداد گفت: قرارداد تامین مالی و
ارتقای خط‌آهن تهران- مشهد بین ایران و چین در سطح بسیار بالایی در حال
اجرا است. سان پینگ (sun ping) افزود: تاکنون 500 میلیون دلار تامین مالی و
هشت و نیم میلیارد دلار وام تجاری به طرف ایرانی اعطا شده است، همچنین
تامین مالی برای پروژه‌های «برقی‌سازی راهآهن»، «پتروشیمی» و «نفت و گاز»،
با موفقیت به انجام رسیده است. نایب رئیس اگزیم بانک چین با تشریح اهداف
چینی‌ها در سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها گفت: بانک صادرات و واردات چین
برای حمایت از برقی‌سازی خط راهآهن تهران- مشهد سرمایه‌گذاری انجام داده و
این کار براساس راهبردهایی است که چین در حمایت از حوزه‌های فناوری و ساخت
تجهیزات در خارج از مرزهای خود دارد. سان پینگ در ادامه اظهار کرد: بانک
ما علاقه‌مند است به کشورهایی همچون ایران وام‌های ترجیحی و تجاری اعطا کند
و امیدوار است که با بانک صنعت و معدن همکاری بیشتری داشته باشد. وی اتمام
موفقیت‌آمیز این پروژه را مسیر خوبی برای ادامه همکاری‌ها و پروژه‌های
بزرگ دیگر دانست.
قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی نیز در این
نشست با ابزار خرسندی از حضور در این مراسم گفت: 21 سال پیش با یک شرکت
چینی در ایران قراردادی امضا شد اما فکر نمی‌کردیم شرکت‌های چینی به‌طور
کامل و رضایت‌بخش به همکاری و اتمام پروژه دست یابند. اصغر فخریه‌کاشان
افزود: اما خوشحالیم که شرکت‌های چینی در ایران اعتبار لازم و خوبی را کسب
کرده‌اند و دولت ایران نیز احترام زیادی برای روابط با چین قائل است.
همچنین سفیر چین که در این مراسم حضور داشت، انعقاد این قرارداد را با
اهمیت برشمرد و گفت: امروز یک روز عادی برای ایران و چین نیست، چراکه
قرارداد مهمی میان این دو کشور به امضا رسیده است. پانگ سن با اشاره به
روابط خوبی که بین ایران و چین در طول سال‌های گذشته برقرار بوده، اظهار
کرد: مقامات و مسوولان دو کشور همیشه دیدارهایی با برنامه‌ریزی و
هماهنگی‌های لازم و هدفمند انجام می‌دهند. وی افزود: در یک سال و نیم گذشته
شرکت‌های مختلف و نهادهای مالی و اقتصادی چین تلاش بسیار زیادی برای به
نتیجه رسیدن این پروژه عظیم انجام داده‌اند، این در حالی است که در روند
آماده‌سازی این قرارداد، نهادهای دولتی هر دو کشور تلاش کرده‌اند و این
اتفاق نمایانگر یک گام به جلو در همکاری‌های اقتصادی دو کشور است.
فصلی نو در تغذیه پروژه‌ها
معاون ارزی بانک مرکزی سخنران دیگر این
مراسم بود، او معتقد است اگرچه پروژه برقی کردن خط راهآهن تهران-مشهد به
نوبه خود مهم و مفید است و اثری محسوس بر کیفیت خدمات راهآهن ایران و رفاه
مردم خواهد گذاشت، اما اهمیت این قرارداد فراتر از اجرای این پروژه خواهد
بود. غلامعلی کامیاب این قرارداد را اولین قرارداد بلندمدت بعد از سال‌های
طولانی و وقفه‌های ناشی از تحریم‌های بینالمللی دانست و گفت: امروز را
می‌توان آغازگر فصلی نوین در تامین مالی پروژه‌های عمرانی و تولیدی کشور
برشمرد. وی افزود: قرارداد حاضر در وهله اول، مرهون اراده سیاسی دولت‌های
ایران و چین است. ایران و چین، همواره از شرکا و همکاران راهبردی یکدیگر
بوده‌اند و خوشبختانه در سال‌های اخیر، میزان همکاری‌ها با چین همواره
افزایش یافته است. کامیاب گفت: اکنون باید توجه را به مذاکره درخصوص
قراردادهای بعدی و امضای هرچه سریع‌تر آنها معطوف کرد تا روابط مالی و
تجاری دو طرف، به سطح مطلوب برسد. دولت و بانک مرکزی ایران، خواستار تعمیق و
گسترش هرچه بیشتر روابط با دولت و بانک‌های چینی است.
مدیرعامل شرکت CMC نیز با تشکر از
نهادهایی که در اجرایی شدن فاینانس بانک صادرات و واردات چین تلاش
کرده‌اند، گفت: اجرای پروژه برقی‌سازی راهآهن تهران- مشهد یک پروژه نمونه
در افزایش کیفی راهآهن ایران و یکی از نتایج مهم ارتباط ایران و چین است.
معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل راهآهن ایران هم گفت: با اجرای چنین
پروژه عظیمی مشخص است که توجه ویژه‌ای به موضوع راهآهن در ایران وجود
دارد. سعید محمدزاده افزود: پروژه مشترک اول ایران و چین، قطار سریع‌السیر
تهران- اصفهان بود که با موفقیت در حال اجرا شدن است و اکنون قرارداد یک
پروژه عظیم و ارزنده دیگر با عنوان ارتقا و برقی‌سازی خط راهآهن
تهران-مشهد بین ایران و چین منعقد شد.