دنیای اقتصاد: اولین
سفر خارجی رئیس‌جمهوری آمریکا با حاشیه‌هایی نفتی همراه بود؛ چراکه در این
سفر که به مدت دو روز و به عربستان سعودی انجام می‌شود، بزرگ‌ترین
شرکت‌های نفتی آمریکا دونالد ترامپ را همراهی می‌کنند. آن‌طور که
خبرگزاری‌های خارجی نقل کردهاند، قرار است شرکت دولتی نفت عربستان(سعودی
آرامکو) در خلال این سفر با 11 شرکت آمریکایی، 16 قرارداد به ارزش 50
میلیارد دلار امضا کند. همچنین مذاکراتی برای عرضه سهام آرامکو در بورس
نیویورک انجام می‌شود. عربستان با انعقاد قرارداد با شرکت‌های آمریکایی به
دنبال این است که به برنامه «چشم‌انداز سعودی 2030» جامه عمل بپوشاند.
برنامه‌ای که با هدف کاهش وابستگی اقتصاد عربستان به نفت طراحی شده است.
از سویی ممکن است
دیدار ترامپ با محمد بن سلمان، شاهزاده ایران‌ستیز سعودی‌ها که بسیاری وی
را قدرت برتر حال حاضر عربستان می‌دانند، می‌تواند پیامدهایی برای نفت
ایران داشته باشد. گفته می‌شود ممکن است بن سلمان به دنبال مذاکره با
ترامپ برای بازگشت محدودیت‌ها بر صادرات نفت ایران باشد و به این ترتیب
بدون اینکه خود (در قالب توافق برای کاهش تولید) سهم بازارش را از دست
بدهد، از رشد قیمت‌ها سود ببرد. همچنین جذب سرمایه در عربستان به‌عنوان یکی
از بازارهای رقیب می‌تواند تهدیدی برای جذب سرمایه در ایران باشد.
قراردادهایی از جنس نفت
امین ناصر، مدیرعامل غول نفتی
عربستان(سعودی آرامکو) روز گذشته اعلام کرد که انتظار دارد این شرکت 50
میلیارد دلار قرارداد با شرکت‌های آمریکایی امضا کند. گفته می‌شود این
قراردادها در راستای اجرای طرح «سعودی 2030» است. مهم‌ترین هدف طرح سعودی
2030 قطع وابستگی عربستان به درآمدهای نفتی است. به گفته ناصر، قرار است 16
قرارداد نفتی با 11 شرکت آمریکایی امضا شود که تشکیل جوینت ونچر(joint
ventures) برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک بخش مهمی از این قراردادها است.
پیش از این آرامکو با شرکت مهندسی جیکوبز
(JEC. N) برای مدیریت پروژه در عربستان و با شرکت مک‌درموت (MDR. N) برای
انتقال بخشی از کارخانه کشتی‌سازی این شرکت در دبی به عربستان تفاهم
کردهاند. علاوه بر این، منابع آگاه اعلام کردهاند تعدادی از قراردادهای
آرامکو با غول‌های بزرگ آمریکایی چون شرکت خدماتی شلومبرژر، هالیبرتون،
بیکر هیوز و ودرفرد خواهد بود. همچنین آرامکو دسامبر گذشته، قراردادهایی با
جنرال‌الکتریک (GE) و شرکت حفاری NOV امضا کرده بود. از سویی قرار است
سابیک(شرکت ساخت محصولات پتروشیمی در عربستان) با همکاری اکسون‌موبیل
بزرگ‌ترین واحد اتیلن‌سازی جهان را در تگزاس بسازد.
اما همکاری شرکت‌های آمریکایی با عربستان
سابقه طولانی دارد. آرامکو در اصل یک شرکت آمریکایی است. در واقع عربستان
در سال 1933 امتیاز استخراج نفت از ذخایر خود را به مدت 60 سال به شرکت
آمریکایی استاندارد اویل کالیفرنیا (CASOC) واگذار کرد و به این منظور شرکت
نفت آمریکاعربستان(آرامکو) تاسیس شد. سعودی‌ها از سال 1972 شروع به خرید
سهام آرامکو از مالکان آمریکایی آن کردند؛ به‌طوری‌که تا سال 1988 تمام
سهام این شرکت در اختیار دولت سعودی قرار گرفت. سپس آنها نام این شرکت را
به «سعودی آرامکو» تغییر دادند. حفظ نام آرامکو برای این شرکت نشان‌دهنده
حفظ ساختار مدیریت آمریکایی در آن است.
چانه‌زنی بر سر IPO آرامکو
اما فایننشال تایمز نیز در گزارشی اعلام
کرده است که بخشی از مذاکرات طرفین سعودی و آمریکایی بر سر واگذاری سهام
آرامکو است. بر اساس این گزارش، جیمز دایمون(مدیر عامل بانک جی‌پی‌مورگان) و
جیمز پی. گورمن(مدیر عامل بانک مورگان استنلی) برای واگذاری سهام آرامکو
بحث خواهند کرد.
عربستان اعلام کرده است که قرار است در
سال 2018 سهام اولیه(IPO) آرامکو را که احتمالا حدود 5 درصد از ارزش کلی
این شرکت خواهد بود، در بورس‌های بین‌المللی عرضه کند. سعودی‌ها ارزش کلی
آرامکو را 2 هزار میلیارد دلار و ارزش بازار عرضه اولیه آرامکو را 100
میلیارد دلار برآورد کردهاند. عربستان همچنین اعلام کرده است که تا سال
2030 حدود 49 درصد از سهام آرامکو را عرضه خواهد کرد. دو بانک آمریکایی
جی‌پی‌مورگان و مورگان استنلی نیز به‌عنوان پذیره‌نویسان عرضه اولیه آرامکو
استخدام شده‌اند. ارزش بالای عرضه اولیه سهام آرامکو در بازار سهام هر
کشوری می‌تواند موجی از جذب سرمایه را به دنبال داشته باشد. از این رو
بسیاری از بورس‌های بزرگ جهان به دنبال عرضه سهام آرامکو هستند. پیش از این
امین ناصر اعلام کرده بود که بورس نیویورک گزینه اصلی عرضه سهام آرامکو
است. با این حال کارشناسان بر این باورند که مشکلات بزرگی بر سر این راه
وجود دارد. اول اینکه بورس نیویورک قوانین بسیار سختگیرانه‌ای برای
شرکت‌هایی که قصد دارند در این بازار عرضه شود، وضع کرده که شفافیت بسیار
بالا در صورت مالی یکی از این قوانین است. این در حالی است که سعودی‌ها
همواره از آمارهای آرامکو مانند یکی از اطلاعات طبقه‌بندی شده عربستان
محافظت کردهاند. از سویی اتهاماتی مبنی بر دست داشتن برخی مقامات
سعودی‌ها در حادثه تروریستی 11 سپتامبر که حق شکایت از دولت عربستان را به
شهروندان آمریکایی می‌دهد، سرنوشت واگذاری سهام آرامکو در بورس نیویورک را
مبهم می‌کند.
قطع وابستگی به نفت
اوایل سال 2016، محمد بن سلمان، جانشین
ولیعهد و پسر پادشاه کنونی عربستان از طرحی رونمایی کرد که هدف آن قطع
وابستگی این کشور به درآمدهای نفتی بود. در خلال این برنامه که «چشم‌انداز
سعودی 2030» نام گرفته است، برنامه‌های کوتاه مدت‌تری نیز طراحی شده است.
یکی از این برنامه‌ها اکتفا(IKTVA) نام دارد و قرار است بر اساس آن تا سال
2021 میزان صادرات 30درصد و اشتغال 500 هزار مورد رشد کند. همچنین در قالب
این برنامه میزان تولید داخلی کالا و خدمات باید تا سال 2021 دو برابر شده
و به 70 درصد برسد. کارشناسان بر این باورند که قرارداد 50 میلیارد دلاری
آرامکو با شرکت‌های آمریکایی در راستای این هدف است.
آن‌طور که مدیرعامل آرامکو می‌گوید
عربستان انتظار دارد در قالب این قراردادها حجم تجارت دوجانبه دو کشور
افزایش یابد. در حال حاضر عربستان سالانه 5/ 6 میلیارد دلار از شرکت‌های
آمریکایی کالا و خدمات خریداری می‌کند. به گفته وی سعودی‌ها انتظار دارند
شرکت‌های خارجی به دنبال طرح‌هایی در عربستان باشند که هدف صادرات به
بازارهای دیگر را دنبال می‌کند. همچنین فایننشال تایمز اعلام کرده است که
عربستان در قالب این قراردادها انتظار ندارد که شرکت‌های آمریکایی تنها به
سرمایه‌گذاری و ساخت کالا و خدمات اقدام کنند، بلکه انتظار می‌رود این
شرکت‌ها با آموزش نیروی کار بومی عربستان را در رسیدن به هدف اشتغال‌زایی و
تنوع اقتصادی یاری کنند.
نتایج نفتی دیدار عربی-آمریکایی برای ایران
اما اولین سفر خارجی رئیس‌جمهوری جدید آمریکا به عربستان چه پیام‌هایی برای صنعت نفت ایران دارد؟
عربستان سال‌ها سیاست سهم بازار را دنبال
می‌کرد و اخیرا به دلیل فشارهای مالی مجبور به تغییر سیاست‌های خود به سمت
افزایش قیمت شده است. در این شرایط اگر تحریمها علیه ایران بازگردد،
عربستان بدون اینکه سهم خود را در بازار نفت از دست بدهد می‌تواند از
قیمت‌های بالای نفت نیز لذت ببرد. از این رو گمان می‌شود چانه‌زنی عربستان
با ترامپ برای بازگشت محدودیت‌های نفتی ایران، یکی از محورهای مذاکرات
طرفین باشد. شاید کمتر کسی فراموش کرده باشد که در بحبوحه اتحاد جامعه
جهانی علیه ایران در سال‌های 2011-2010 مقامات سعودی بارها اعلام کردند که
غرب نگران پیامدهای تحریم نفتی ایران نباشد، چراکه این کشور خروج نفت
ایران از بازارهای جهانی را جبران خواهد کرد و اجازه نخواهد داد که بازار
نفت با کمبود عرضه مواجه شود. در عمل نیز دیده شد که عربستان بعد از تحریم
ایران تولیدات خود را به شکل قابل توجهی افزایش داد. اما تهدید بازار
سرمایه ایران در صنعت نفت یکی دیگر از پیامدهای احتمالی مذاکرات عربستان و
آمریکا است. صنعت نفت ایران سال‌ها از سرمایه خارجی محروم بوده و حال
برآورد می‌شود فرصت‌های سرمایه‌گذاری به ارزش 200 میلیارد دلار برای
شرکت‌های خارجی در صنعت نفت کشور شکل گرفته است. هرچند که شرکت‌های
آمریکایی به دلیل تحریم‌هایی موسوم به داماتو سال‌ها است از صنعت نفت ایران
خارج شده‌اند، با این حال عرضه سهام آرامکو می‌تواند تهدیدی برای جذب
سرمایه در ایران باشد. زیرا در شرایطی که با افت قیمت نفت سرمایه‌گذاری در
این صنعت به‌طور کلی جذابیت خود را از دست داده است، جذب سرمایه در یکی از
بازارهای رقیب می‌تواند پتانسیل سرمایه‌گذاری در ایران را کاهش دهد.